بیگ بنگ: صخره‌های غول‌پیکری که کوه المپوس در مریخ را احاطه کرده‌اند، زمانی شکل گرفتند که گدازه‌های سرازیر شده از این آتشفشان با اعماق آب برخورد کردند.
به گزارش بیگ بنگ، بلندترین کوه منظومه شمسی گذشته‌ی جالبی دارد. بر اساس شواهد یافت شده از صخره‌های مرتفعی که “کوه المپوس” را احاطه کرده‌اند، این آتشفشان خاموش مریخ ممکن است زمانی جزیره‌ای آتشفشانی بوده باشد که به دور آن اقیانوسی به عمق تقریباً ۶ کیلومتر وجود داشته است.
کوه المپوس با ۲۵ کیلومتر ارتفاع بلندترین کوه شناخته شده در مریخ است و کوهپایه عظیمی به عرض ۶۰۱ کیلومتر دارد. در قله‌ی این کوه یک دهانه آتشفشانی وجود دارد که آخرین‌بار ۲۵ میلیون سال پیش فوران کرده است. این کوه در کنار برآمدگی تارسیس قرار دارد – یک فلات آتشفشانی عظیم که دارای ردیفی از سه آتشفشان دیگر به نام‌های آسکریوس(Ascraeus)، پاوونیس(Pavonis) و آرسیا(Arsia) است.
یک گروه از محققان به سرپرستی “آنتونی هیلدنبراند” از دانشگاه پاریس-ساکلی در فرانسه پژوهش جدیدی انجام دادند که نشان می‌دهد کوه المپوس شباهت‌هایی با جزایر آتشفشانی روی زمین مانند جزایر آزور، جزایر قناری و جزایر هاوایی دارد.
شواهد صخره‌های غول‌پیکری را نشان می‌دهد که نزدیک به ۶ کیلومتر از اطراف کوه المپوس بالا آمده‌اند. تیم هیلدنبراند می‌گوید که صخره‌ها در جایی شکل گرفته‌اند که گدازه‌ای از آتشفشان جاری شده و با آب اقیانوس‌های عمیق در اطراف آن برخورد کرده است. این رویداد حدود ۳/۷ تا ۳/۴ میلیارد سال پیش رخ داده است.
در حالی که پیش از این دانشمندان سعی کردند این گودال‌ها را با آب مایع به هم متصل کنند، اما تاکنون ارتباط دقیق ِ بین آنها مشخص نشده بود. اگر محققان درست گفته باشند، در بالای صخره‌ها یک خط ساحلی باستانی وجود دارد. امروزه در اطراف کوه المپوس، یک فرورفتگی بزرگ در سطح پیدا می‌کنیم که به دلیل وزن زیاد کوه ایجاد شده است. ارتفاع صخره‌ها نشان می‌دهد که آب اقیانوس تا عمق ۶ کیلومتری این فرورفتگی را پر کرده است.
ویژگی‌های مشابهی در سمت شمالی یک آتشفشان مریخی دیگر به نام کوه آلبا یافت می‌شود که در فاصله‌ی بیش از ۱۸۰۰ کیلومتر دورتر از کوه المپوس قرار دارد و نشان دهنده‌ی وسعت احتمالی اقیانوس باستانی است.
آتشفشان‌های غول‌پیکر مریخ بر روی نقاط داغ گوشته‌ی مذاب شکل گرفته‌اند، جایی که همرفت باعث می‌شود ماگمای گرم‌تر به صورت یک ستون غول‌پیکر بالا برود. “هیلدبراند” گفت: «به جای اینکه همه‌ی آتشفشان‌های منطقه از یک ستون ماگما تشکیل شده باشند، محتمل‌ترین فرضیه این است که در زیر کوه‌های المپوس و آلبا، ستون‌های منطقه‌ای متمایزی از ماگما وجود داشته که در سطح این سیاره، صدها کیلومتر از هم جدا شده‌اند.»
این ستون‌ها باعث برآمدگی سطح مریخ در وسعت زیادی شدند. امروزه ما آن برآمدگی که یک فلات آتشفشانی عظیم در مریخ است را “تارسیس” می‌نامیم. استدلال تیم هیلدبراند این است که برآمدگی گوشته‌ای که به آتشفشان‌ها نیرو می‌داد حتی تأثیر بیشتری بر اقیانوس پیرامونشان داشت و پوسته‌ی سیاره را به حدی دگرگون کرد که موقعیت اقیانوس را تغییر داد.
مطالعات قبلی شواهدی را برای دو خط ساحلی مجزا در یک منطقه‌ی پَست در مریخ به نام Vastitas Borealis پیدا کرده بود. خطوط ساحلی از نظر ارتفاع چندین کیلومتر با هم متفاوت هستند. آنها به عنوان شواهدی برای دو اقیانوس مختلف تفسیر شدند که به فاصله‌ی صدها میلیون سال در Vastitas Borealis وجود داشتند.
با این حال، تیم هیلدنبراند فکر می‌کنند که به جای وجود چندین اقیانوس، فقط یک اقیانوس طولانی مدت در اینجا وجود داشته است. همانطور که بالا آمدن گوشته به پوسته‌ی سیاره فشار وارد کرده و برآمدگی تارسیس را تشکیل داد، سطح مریخ را به اندازه‌ای تغییر شکل داد که در واقع موقعیت اقیانوس را نیز دستخوش تغییر کرد، از این رو دو خط ساحلی می‌بینیم که از نظر سنی از هم تفکیک شده‌اند.
“هیلدبراند” گفت: «جوان‌ترین خطوط ساحلی گزارش‌شده در مطالعات قبلی می‌توانند نشان دهنده‌ی مراحل بعدی یک اقیانوس جداگانه باشند که توسط یک برآمدگی سطحی بزرگ در منطقه تارسیس به سمت غرب، رانده شده است.»
این یافته‌ها جزئیات بیشتری در مورد تاریخچه آب در مریخ در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد. هنگامی که خط ساحلی اقیانوس جابجا شد، تصور می‌شود اقیانوس شروع به عقب‌نشینی و خشک شدن کرده است. اگر مریخ قابل سکونت بوده باشد، این دوره می‌تواند نشان دهنده‌ی پایان زیست‌پذیری این سیاره باشد. جزئیات بیشتر این پژوهش در مجله Earth and Planetary Science Letters منتشر شده است.
